Święty Krzyż - Gmina Nowa Słupia

www.swietykrzyz.pl

 kontakt z klasztorem : tel. 41 3177-021

MSZE ŚWIĘTE NA ŚWIĘTYM KRZYŻU - kliknij tutaj

1.      Topografia

Święty Krzyż, dawniej: Łysieć lub Łysa Góra, wznosi się 595 m. npm. Z wysokości tej góry rozciąga się niepowtarzalny widok na rozległą okolicę, liczne wioski i miasta: Starachowice, Ostrowiec Świętokrzyski, Ożarów, Tarnobrzeg, Połaniec. Już w starożytności w pobliżu Świętego Krzyża przechodził szlak handlowy prowadzący znad Morza Czarnego i Rusi Czerwonej do miast Morza Bałtyckiego. W czasach przedchrześcijańskich gromadzili się tutaj ludzie, by odprawiać pogańskie obrzędy religijne i tutaj czczono boga wiatrów, boga wojny i boga przyjaźni. Świadectwem po dawnym ośrodku kultu pogańskiego jest zachowany do dnia dzisiejszego tzw. wał kultowy (ok. 1,5 km długości) pochodzący z VIII-X wieku.

2.      Sanktuarium Relikwii Krzyża Świętego

Wraz z przyjęciem przez Polskę chrześcijaństwa w 966 roku, na Świętym Krzyżu wzniesiono pierwszą świątynię pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej. Historyk Polski Jan Długosz stwierdza, że w 1006 r. na Świętym Krzyżu założony został także klasztor benedyktyński. Na miejscu „powstał klasztor, wzniesiony z kamienia przez króla Bolesława Wielkiego, pierwszego króla Polski, w którym drzewa Krzyża Pańskiego znaczna znajduje się cząstka niosąca ludziom dobrodziejstwa, tu pozostawiona przez św. Emeryka, syna św. Stefana, króla Węgier, za zaleceniem anioła widzeniu” /Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki... s. 156-157/. Powstanie klasztoru na Świętym Krzyżu jest blisko związane jest z osobą św. Emeryka, królewicza węgierskiego i obecnością w tym miejscu Relikwii Krzyża Świętego.

Fakt ten został ujęty w pewną legendę. Św. Emeryk (węg. Szent Imre) był jedynym synem Stefana I, króla Węgier i następcą tronu. Od najmłodszych lat brał udział w objazdach kraju, obradach z dostojnikami państwa i wyprawach wojennych, przez jego ojciec przygotowywał go do przyszłych obowiązków monarchy. Za czasów pierwszego króla Polski Bolesława Chrobrego św. Emeryk przybył do Polski na grób św. Wojciecha. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem, jako rękojmię bezpieczeństwa, na podróż zabrał ze sobą mały relikwiarz z cząstką Krzyża Świętego. W czasie drogi Emeryk brał udział w polowaniu w tutejszych górskich lasach. W pogoni za jeleniem miał widzenie anioła, który prosił go, by na Świętym Krzyżu zostawił Relikwię Krzyża Świętego, co też osobiści uczynił. Udał się na Łysą Górę i klasztorowi tudzież braciom Św. Benedykta ofiarował Święty Krzyż, który nosił.

W ten oto sposób Relikwie Krzyża Świętego, które pochodziły z Ziemi Świętej przez Rzym i Węgry dostały się na Święty Krzyż, zaś sam Święty Krzyż stał się pierwszym i najstarszym sanktuarium na Ziemiach Polskich.

Najdawniejsza i nieprzerwana tradycja benedyktyńska sięgająca XI wieku wspomina o obecności w tym miejscu Relikwii Krzyża Świętego, które stały się sercem, magnesem i najcenniejszym skarbem tego miejsca i przyczyniły się do powstania pasyjnego i narodowego sanktuarium. Tutaj przychodziły liczne rzesze pielgrzymów i pokutników w tym królowie, kardynałowie, biskupi, dobrodzieje klasztoru, sławne rody polskie, nade wszystko zaś prosty lud, aby przed Relikwią Krzyża Świętego, krzyża na którym Jezus umierał na Kalwarii, rozważać mękę Pańską i składać swoje troski, prośby, dary i dziękczynne wota.

Święty Krzyż stał się miejscem pielgrzymkowym, uwielbienia Bóg w Trójcy Przenajświętszej, miejscem cudów, miejscem przybywanie pokutników i miejscem modlitwy. Tutaj przez wieki lud na kolanach wołał do Boga: „Święty Boże, Święty Mocny, Święty a Nieśmiertelny - zmiłuj się nad nami. Od powietrza, głodu, ognia i wojny - zachowaj nas, Panie! My grzeszni Ciebie Boga prosimy...”

Kiedy 3 czerwca 1991 r. Papież Jan Paweł II odprawiał Mszę św. w pobliżu Kielc, patrząc na Góry Świętokrzyskie powiedział: „Dziękuję Bogu, że mogłem sprawować Eucharystię na ziemi Świętego Krzyża. Ta ziemia została zaszczycona relikwią Krzyża Chrystusowego już za czasów Bolesława Chrobrego”.

3.      Dalsza historia

Świętokrzyski kościół i klasztor w swojej tysiącletniej historii był świadkiem wielu wydarzeń historycznych, wzlotów i upadków Ojczyzny i sam przeżywał lata pomyślności i rozkwitu, ale także opuszczenia i poniżenia. Wielokrotnie był okradany i niszczony przez pożary, najazdy, ale także odbudowywany i powiększany.

W 1241 i 1260 r. był zniszczony przez Tatarów, a w 1370 r. obrabowane przez Litwinów. W 1819 roku nastąpiła kasata opactwa benedyktyńskiego. Ukazem carskim w 1849 roku zabudowania klasztorne przeznaczono dla księży demerytów. Od tej pory sławny i czcigodny klasztor na Świętym Krzyżu został naznaczony piętnem kary i odosobnienia. Od 1882 roku do początku II wojny światowej w murach pobenedyktyńskiego klasztoru mieściło się ciężkie więzienie, a w czasie II wojny światowej obóz wyniszczenia jeńców rosyjskich, których zginęło ok. 4000. W 1914 roku została wysadzona w powietrze wieża kościoła.

W 1936 roku, gdy tu na Świętym Krzyżu było jeszcze ciężkie więzienie, diecezja sandomierska przekazała klasztor i kościół świętokrzyski Misjonarzom Oblatom Maryi Niepokalanej. Łącznie z kościołem na Świętym Krzyżu Misjonarze Oblaci przejęli pieczę nad Relikwiami Drzewa Krzyża Świętego.

4.      Zabytki

Od Nowej Słupi na Święty Krzyż /3 km/ idzie się pod górę tzw. drogą królewską. Od 2006 r. przy szlaku tym znajduje się 14 stacji drogi krzyżowej i podczas pieszej wędrówki można rozważać Mękę Pańską.

Wchodząc na teren klasztorny przechodzimy przez bramę usytuowaną w murze okalającym klasztor i pochodzącą z XVII wieku. Pomiędzy tą bramą z kościołem znajduje się dzwonnica z 1777 r., na której zwieszonych jest 5 dzwonów, które kilka razy codziennie dzwonią.

Krużganki klasztorne pochodzą z XV wieku, a na ścianie przylegającej do kościoła znajduje się także ołtarz, pod którym pochowane są doczesne szczątki benedyktynów.

Obecny kościół został wybudowany w stylu barokowo-klasycystycznym w latach 1781-1806. W ołtarzu głównym oraz 6 ołtarzach bocznych znajduje się 7 obrazów malowanych przez Franciszka Smuglewicza, nadwornego malarza króla polskiego Augusta Poniatowskiego. Jeden z nich ukazuje legendę związaną z węgierskim księciem Emerykiem i powstaniem klasztoru na tym miejscu i jest to tzw. ołtarz węgierski.

Do kościoła przylega obszerna zakrystia. Jej sklepienie jest kolebkowo-krzyżowe, a polichromia przedstawia sceny z życia św. Benedykta i jego zakonu. Meble w zakrystii są intarsjowane i zostały ufundowane przez opata Karskiego w 1777 roku.

Kaplica Oleśnickich, zwana także Kaplica Relikwii Krzyża Świętego, została wybudowana w latach 1614-1620 przez Mikołaja Oleśnickiego. Przykryta jest kopułą z latarnią, a na sklepieniu i ścianach widnieją malowidła przedstawiające 12 Apostołów oraz sceny związane z relikwiami krzyża świętego, które znajdują się w tejże kaplicy.

W krypcie kościoła, do której schodzi się od południowej strony, oprócz fundatorów kaplicy: Zofii i Mikołaja Oleśnickich, spoczywają: zakonnik, powstaniec z 1863 roku i książę Jeremi Wiśniowiecki, ojciec późniejszego króla Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

Na terenie klasztoru można także zwiedzić muzeum misyjne Misjonarzy Oblatów, salę, w której ukazana jest zdjęcia z czasów więzienia i makieta więzienna na Świętym Krzyżu oraz trzecia sala, w której przedstawiona jest działalności benedyktynów świętokrzyskich.

W zachodnim skrzydle klasztoru mieści się muzeum przyrodniczo-leśne Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Każdy miejsce turystyczne ma coś szczególnego, niepowtarzalnego. Święty Krzyż też zachował jakiś szczególny klimat i nastrój, głęboko wrośnięty w historię, tradycję i sacrum tego miejsca.

Szentkereszthegy
(Swięty Krzyż)

Helyszín

Świety Krzyż, magyar néven Szentkereszthegy (egykoron: Łysiec, vagy Łysa Góra – magyarul - Kopaszhegynek hívták) 595 méterrel a tengerszint felett található Dél-kelet Lengyelországban, a Kielce-i központú Szentkereszt Vajdaságban. A hegyről csodálatos kilátás nyílik a környék számos településére (Strarachowice, Ostrowiec Świętokrzyski, Ożarow, Tarnobrzeg, Połaniec). Az ókorban, itt a Szentkereszthegy közelében vezetett egy kereskedelmi út, amely a Fekete tengertől indulva a Rusz Fejedelemségen keresztül a Balti Tenger városaihoz vezetett. A kereszténység előtti időkben pogány szertartásokat bemutató hely volt itt, ahol szelek és a barátság istenét tisztelték a környékbeliek. A régi pogány kultusz-központ maradványai a mai napig láthatóak egy a VIII. – X. századból származó sánc formájában, melynek kb. 1,5 km a hossza.

A kegyhely

Miután Lengyelország keresztény ország lett, 966-ban, itt a Szentkereszthegyen  épült fel az egyik első templom a Szentháromság tiszteletére. A lengyelség történetíró Jan Długosz írja, hogy 1006-ban a Szentkereszthegyen bencés kolostort alapítottak. A Szentkereszthegyi Évkönyvek 156-157 oldalán leírtak szerint mindez így hangzik:

„Ezt a kolostort Nagy Boleszláv első lengyel király építette, s itt található Krisztus keresztjének egy része, ami az emberek javát szolgálja. Ezt az ereklyét a magyar Szent István király fia Szent Imre hagyta itt, az angyali látomás üzenete szerint”

A szentkereszthegyi kolostor-alapítása tehát a magyar Szent Imre herceg személyéhez (Szent István magyar király egyetlen fiához és trónörököshez) is köthető, aki e helynek adományozta a Szent Kereszt ereklyét. Szent Imre herceg kora ifjúságától kezdve részt vett az ország igazgatásában, az állami előkelőségekkel való tárgyalásokban, s a háborúkban, melyek által apja az ország kormányzására készítette fel őt. Az első lengyel király Nagy Boleszláv idejében Imre Szent Adalbert sírjához, Lengyelországba zarándokolt. Az akkori szokásokhoz hűen „védőpajzsként” kis ereklyetartóban magával vitte a Szent Kereszt ereklyét, melyet édesapjától kapott „útravalóként”. Utazása során Imre herceg Boleszláv meghívására vadászaton vett részt az itteni erdőségben. Egy szarvas üldözése közben angyalt látott, aki kérte őt, hogy a Szent Kereszt ereklyét hagyja itt a Kopaszhegyen, amit Ő meg is tett. Lysa Góra-ra érkezve, az itteni kolostornak, illetve a bencés szerzeteseknek ajándékozta a nála lévő ereklyét. Így az ereklye a Szentföldről, Rómán és Magyarországon keresztül a mostani Szentkereszthegyre került és így vált ez a hely a legrégibb lengyel kegyhellyé.

A bencés hagyomány a XI. század óta a legértékesebb kincsként, folyamatosan említi a Szent Kereszt ereklye jelenlétét, mely ezt a helyet Krisztus szenvedésének tiszteletére nemzeti kegyhellyé emelte.

Számos zarándok, bűnbánók tömege, közöttük királyok, bíborosok, püspökök, híres lengyel családok, a kolostor jótevői, és mindenek előtt az egyszerű nép fiai látogattak ide, hogy a Szent Kereszt ereklye előtt, amelyen Jézus meghalt, átelmélkedjék az Úr kínszenvedését, s idehozzák kéréseiket, adományaikat és hála ajándékaikat. A Szentkereszthegy zarándok hellyé alakult.

A Szentháromság egy isten dicsőítésének és csodáinak a helyszíne, a bűnbánat, vezeklés és az imádság helye. Amikor 1991 június 3-án II. János Pál pápa  Kielce közelében szentmisét mutatott be, a Szentkereszthegy felé fordulva mondta: „ez a föld Krisztus keresztjének ereklyéjével lett kitüntetve már Nagy Boleszláv ideje óta.

A templom és kolostor története

A Szentkereszthegyi templom és kolostor ezeréves történelme folyamán tanúja volt a haza fellendülésének és hanyatlásának egyaránt. Neki magának is része volt sikerben és fejlődésben, de az elhagyatásban és megaláztatásban is. Többször kifosztották, leégett, támadások érték, de ezt követően mindig újjáépítették és bővítették.

1241-ben és 1260-ban a tatárok szétrombolták, 1370-ben a litvánok rabolták ki. 1819-ben a bencés apátságot felszámolták, s egy 1849-es cári rendelkezésre kolostorában csak néhány idős pap maradhatott. Ettől az időtől kezdve a kolostor a büntetés és elkülönítés helye lett.

1882-től egészen a II. világháború kitöréséig a volt bencés kolostor falai között súlyos büntetésre ítélt rabok szenvedtek.

1914-ben a templom tornyát felrobbantották. 1936-ban, amikor a Szentkereszthegyen még börtön volt a Sandomierz-i egyházmegye a Szeplőtelen SZŰZ MÁRIA Oblátus Misszionáriusainak adta át a kolostort és a Szentkereszthegyi templomot. A templommal együtt az Oblátus rend Misszionáriusai átvették a Szent Kereszt Ereklye őrzését és gondozását is.

A II. világháború alatt a németek, orosz rabokat megsemmisítő tábora működött itt, s ez idő alatt mintegy 4000 rab pusztult itt el.

Műemlékek

Nova Słupia község határától 3 km hosszú zarándokút, a „királyok útja” vezet fel a Szentkereszthegyre. Az út mentén 2006 óta keresztúti stációk is vannak. A zarándokok a 14 állomás végigjárásával elmélkedik át az Úr szenvedéstörténetét. A kolostor területére a XVII. században épült kapun keresztül juthatunk be. A kapu és a templom között áll az 1777-ben épült harangláb, amelyben öt harang lakik, amelyek minden nap megszólalnak.

A kolostor kerengője a XV. században épült. Ennek, templommal határos falnál van az az oltár, amely alá a korábban itt szolgált bencések maradványait temették. A mostani templom 1781-től 1806-ig barokk és klasszicista stílusban épült. A fő-és a 6 mellékoltár oltárképeit August  Poniatowsky lengyel király udvari festője Franciszek Smuglewicz festette. Az egyik oltár feletti kép Szent Imre herceg és a kolostor történetét ábrázolja. Ezt az oltárt, magyar oltárnak nevezték el.A templomhoz tágas sekrestye illeszkedik. Kereszt-donga boltozatán lévő freskók Szent Benedek és a szerzetesrend életéből ábrázolnak jeleneteket. A sekrestye intarziás bútorzata 1777-ben, Karski apát idejében készült.Az Oleśnicki kápolna, amelyet a Szent Kereszt ereklye kápolnájának is neveznek 1614 és 1620 között épült Oleśnicki Miklós megrendelésére.A kápolna kupola-boltozatának és falainak freskói a 12 apostolt és a Szent kereszt ereklye történetének jeleneteit (köztük Szent István királyt és Szent Imre herceget) ábrázolják.A kápolna kriptájában, a kápolna alapítók (Oleśnicki Miklós és Zofia) mellett egy szerzetes, egy 1863-as felkelő és Wiśniowiecki Jeremy herceg - a későbbi Wiśniowiecki Korybut Mihály lengyel király apja - fekszik.A kolostorban megtekinthető még az Oblátus Misszionáriusok Missziós múzeuma is, ahol a szerzetesek missziós útjáról származó tárgyakat mutatnak be. Az egyik teremben a régi szentkereszthegyi bencések életét, egy másik teremben pedig az egykori börtön működését és makettjét bemutató kiállítás látható. A kolostor nyugati szárnyában a Szentkereszthegyi Nemzeti Park természetvédelmi és erdei múzeuma tekinthető meg.

Szentkereszthegy a lengyel kultúra és történelem szerves részét képezi. Különleges hangulatát a lengyel történelmi és egyházi hagyomány egybefonódása alkotja. Ősi falait ennek megfelelően szemléljük kellő áhítattal és a magyar-lengyel közös történelem iránti tiszteletadással.

                        O. Józef Niesłony OMI